سینمای متفکر یعنی داشتن فیلمی با تأویل های متعدد و راهگشای جامعه

گروه سینما و تلویزیون، شب گذشته 16 بهمن ماه 93، ششمین قسمت از ویژه برنامه رادیویی «سودای سیمرغ» بطور زنده از محل برگزاری سی وسومین برگزاری جشنواره بین المللی فیلم فجر در برج میلاد از رادیو گفتگو پخش شد.

به گزارش بولتن نیوز، در ابتدای برنامه احسان ناظم بکایی و رضا صابری منتقدان سینما میهمان برنامه «سودای سیمرغ» شدند.

ناظم بکایی درباره فیلم های امروز جشنواره فجر گفت: به هر حال وقتی وارد جشنواره و سالن برج میلاد می شوید باید انتظار هرگونه فیلم را داشته باشید. هرچند سالن برای نمایش فیلم های «دو» و «بهمن» پر بود، اما این ازدهام بخاطر آخر هفته بودن بود و امیدوارم در روزهای آتی مجدد با سالن های خلوت روبرو باشیم. چون مجددا همان فضایی ایجاد می شود که ما چند سال پیش به آن انتقاد داشتیم. یعنی همین الان که فیلم «بهمن» تمام نشده است، صف تماشای فیلم «اعترافات ذهن خطرناک من» شکل گرفته و این هیچ ربطی به خود فیلم ها ندارد.

صابری نیز بیان داشت: نکته ای را می خواهم درباره این دو فیلم خاص و فیلم هایی از این دست که کم هم نیستند در هر دوره از جشنواره، که ترکیب جمعیتی شلوغ ابتدای فیلم و انتهای فیلم متناسب نیست، بیان کنم. این اتفاق مکرری در هر دوره از جشنواره است. طبیعی نیز هست و نباید زیاد نگرانش بود. منتها درباره فیلم هایی رخ می دهد که با امیدی منتقدان را وارد سالن می کنند و به انتظارات پاسخ نمی دهند.

وی افزود: این دو فیلم، یعنی فیلم اول خانم گلستانی و فیلم دوم و به عبارتی اولین فیلم مجاز آقای فرشباف به نظرم از دست فیلم هایی بودند که کنجکاوی زیادی را تا پیش از آغاز جشنواره برانگیخته بودند. منتها هر دو فیلم در زمینه نگه داشتن این علاقمندی پیش از تماشای مخاطبان و تبدیل آن به محصول نهایی خوب، ناکام ماندند.

در ادامه ناظم بکایی خارنشان کرد: این دو فیلم شاید برای کسانی که ساختند خوب باشند، اما مطئنم سازندگان این دو فیلم آنقدر هوشمند هستند که امیدی به فروش در گیشه و اکران نداشته باشند. قطعا آن زمان که می ساختند این چنین نگاهی نداشتند. یعنی اگر وارد بازی اکران شوند و بعد ناراضی باشند که چرا فیلم ما پوشش داده نمی شود، جای هیچ گله ای نیست.

وی افزود: نکته ای را می خواهم بگوئیم از دیروز تیزری راجع به مضرات سیگار قبل از نمایش فیلم توسط رامبد جوان پخش می شود. اما نکته عجیبی که وجود دارد این است که خیلی از همان بازیگران در فیلم به طور سرسام آوری سیگار می کشند. در حقیقت آن تبلیغ اول ماجرا، وقتی وارد فیلم می شویم به یک ضدتبلیغ علیه خود تبدیل می شود.

این منتقد سینما ادامه داد: ضمن آنکه در فیلم های امسال به شدت باران و برف می بینیم. برخلاف چیزی است که امسال با آن مواجهیم. من نمی دانم چرا اتفاقاتی که در کلیت جامعه می افتد در سینمای ما نیست. یعنی وقتی بحث ازدیاد جمعیت، محیط زیست و بحران آب مطرح می شود، هیچ مسئله ای در فیلم ها راجع به آن پیش نمی آید. شاید باید سینماگران ما بیشتر بین مردم باشند. شاید مردم بیشتر باید با هنرمندان باشند. شاید مشکل از همه ماست که با هم  حرف نمی زنیم. فیلمنامه هایمان را به هم نمی دهیم تا بخوانیم یا... .

همچنین صابری اظهار داشت: اغلب فیلم ها و فضای داستانی این دو فیلم با فضایی که ما در آن زندگی می کنیم فاصله می گیرد و شاید همین یکی از دلایل افت اقبال مخاطبان باشد. در عین حال، فیلم های دیگری را در همین جشنواره می بینیم که مخاطب را شگفت زده می کنند. مثل «رخ دیوانه»، «عصر یخبندان» که حرفی برای عرضه داشتند که حالا یا ما با این حرف موافق بودیم یا نقد داشتیم. یا بهتر بخواهم بگویم می توانیم بگوئیم فیلم دیدیم.

این منتقد سینما افزود: وقتی این فیلم ها را با فیلم های «بهمن» و «دو» مقایسه می کنیم، بیش و پیش از هر چیز فاصله زیادی می بینیم که آن فاصله چیزی نیست جز قصه گویی. هنر قصه گویی یعنی آنکه ما بتوانیم بر پرده سینما قصه روایت کنیم و وقتی این قصه، توسط هنرمندی که در جامعه زندگی می کند روایت شود، قطعا آن ش با آن من یکی خواهد شد و من با آن همدردی می کنم.

وی خاطرنشان کرد: البته ما قصد نفی سینمای هنری را نداریم. ما قصد جلوگیری از این گونه فیلم ها را نیز نداریم، اما همانگونه که احسان گفت نباید انتظار فروش در گیشه را داشت. بلکه فیلم برای عده ای خاص تولید شده است.

در ادامه برنامه محمدرضا شهیدی فر، منتقد سینما و دکتر سیدبشیر حسینی، عضو هیئت علمی دانشگاه صداوسیما میهمان برنامه «سودای سیمرغ» شدند. شهیدی فر درباره نسبت سینما و اندیشه بیان داشت: از سالیان دور در سینمای ایران، افتراقی بین اهل سینما و اهل فکر وجود داشته و دارد. این فکر، فکر فلسفی و عالمانه است؛ نه عامیانه. اینکه سینماگر ما فکر کند و فهم عمیق تری از جهان، سیروریت انسان، انسان تاریخی، انسان اعتقادی، اساسا خود موضوع انسان شناسی پیدا کند. این امروز بسیار اهمیت دارد.

وی ادامه داد: در سینمای ایران حتی در سینمای مبتذل پیش از انقلاب، رگه هایی از این تفکر وجود داشت. اما خلااش در سال های اخیر بیشتر ملموس شده است. یعنی سینماگر ما از یک عمق فکری قابل اعتنایی برخوردار باشد، تا وقتی قصه ای را طرح می کند از لایه های متعدد قابلیت های تأویلی متعدد و راهگشایی برای جامعه خود باشد. اما اگر قرار باشد در سطح بماند، همان قصه سطحی که در تاکسی می شنویم را روی پرده نشان دهد، هیچ  گونه افقی را به ما نشان دهد، دلایلی تاریخی را نیز برای ما بازگو نکند و انسان را به ما هو انسان نشناسد و نفهمد، بدرد نمی خورد.

در ادامه دکتر حسینی بیان داشت: در فضای فعلی ما هنرمند و اندیشمندمان با سلوک بهم پیوند می خورند. نیازمنذ همزیستی این دو سنخ هستیم. به تعبیر دیگر اگر هنرمند داریم، یک اندیشمند کنارش بگذاریم، فکر می کنم ارتقایی در فیلم ها اتفاق می افتد، اما آن اعتلا اتفاق نمی افتد. اعتلا چه زمانی رخ می دهد؟ زمانی که واقعا این دو آنقدر با هم بنشینند تا هم بو شوند. آن سلوک عالمانه که از یک هنرمند توقع می رود و از سویی دیگری ندیدن اندیشمندان نسبت به سینما.

وی در نهایت بیان داشت: اگر حوزه، سینما را دیگری خود نبیند، آنگاه ورود فعالانه تری می کند. ما این همه دانشکده علوم اجتماعی داریم. از سویی سینمای اجتماعی داریم. نسبت دانشکده اجتماعی با سینمای اجتماعی و موضوعاتی بدین شکل چگونه است؟

سی و سومین جشنواره بین المللی فیلم فجر از 12 تا 22 بهمن 93 در 29 سالن سینمایی و برج میلاد برگزار می شود. «سودای سیمرغ» به تهیه‌کنندگی محمدجواد طالبی و اجرای سیدامیر جاوید، برنامه ای انتقادی است که به مدت ده شب بطور از زنده از محل برگزاری جشنواره در برج میلاد از ساعت 18 الی 19 روی آنتن رادیو گفتگو موج 103.5 مگاهرتز می رود.